Berriki, “Garbitasun Teknikoko Saiakuntzak” izeneko jardunaldia antolatu dute elkarrekin LEICAk eta AZTERLANek, NEURTEKen parte-hartzearekin eta TABIRA Galdaketa Institutuaren laguntzarekin. Bertan, automobilgintzarako balio handia duen metodo analitiko honen funtsezko alderdi batzuetan sakontzeko aukera izan da hainbat ikuspegitatik. AZTERLANen aldetik, zentroko analisi kimikoetako teknikari Ana Barrenak, garbiketa teknikoko saiakuntzetan aditua, saiakuntza honen gako nagusiak aurkeztu zituen.
Osagaien Garbitasun Teknikoko Saiakuntzaren helburua da automobilgintzako osagaien edo piezen atal garrantzitsuenetan dauden partikulen kutsadura zehaztea, partikula potentzialki arriskutsuak funtzionamendu-sistema kritikoetan (hala nola sistema hidraulikoetan, motorrean…) sartzea ekiditeko, beti ere zerbitzuan akatsak saihesteko helburuarekin. Industriarentzako balio handiko saiakuntza normalizatua da, gero eta eskari handiagoa duena OEMen artean, zeintzuek poluzio-mugak eta/edo osagaietan baimendutako zikinkeria-partikulen ezaugarriak ezartzen dituzten. Azken urteotan, beste automobilgintzaz besteko sektore batzuetan ere eskaria handituz joan da, hala nola aeronautikan edo medikuntza ortondonzistan. AZTERLAN Metalurgia Ikerketa Zentroak saiakuntza hau eskaintzen du bere eskaintza analitikoaren artean (ISO16232 arauaren arabera ENACek egiaztatua).
AZTERLANeko aditu Ana Barrena bere aurkezpenaren une batean
AZTERLANeko analista kimiko Ana Barrenak azaldu duenez, “analisi hau burutzeko jarraitu beharreko prozeduraren kontzeptua sinplea da: aztertu beharreko osagaia prozesuaren ondoren bildu eta iragazten den fluido espezifiko batekin garbitzen dugu, eta, azkenik, iragazki horretan atxikitako partikulak aztertzen ditugu, kopurua, tamaina eta izaera baloratuz eta kutsatzaile-masa grabimetrikoki baloratuz”. Hala ere, aztertu beharreko osagai motaren eta OEMk ezarritako eskakizunen arabera, hainbat aldagai hartu behar dira kontuan azterketa behar bezala gauzatzeko, hala nola “piezatik zikinkeria erauzteko metodoaren parametroak definitzea eta “declining test” deritzonaren bidez baliozkotzea”.
Alderdi horiei dagokienez, Barrenak azaldu zuen 2018ko ISO16232 arauaren eguneratzeak “zehatzago definitzen dituela prozesuaren funtsezko alderdiak 2007ko aurreko bertsioak baino, garbiketa-parametroak baliozkotzeko prozesuaren jarraibide zehatzagoak barne. Gainera, aukeratutako metodoaren araberako abiapuntuko garbiketa-parametroen proposamenak batzen ditu, mikroskopiorako analisi optikoan parametroak finkatzen ditu, prozesuaren beste egiaztapen batzuk azaltzen ditu, hala nola “check” bikoitza, partikulak aztertzeko tamainako beste maila batzuk zehazten ditu eta piezak manipulatzeko, enbalatzeko, garraiatzeko eta abarrerako jarraibideak azaltzen ditu.”
Zikinkeria erauzteko metodoa definitzea eta baliozkotzea
Piezetatik poluzioa ateratzeko bitarteko desberdinak badaude ere, ohikoenak ultrasoinu bidezko metodoa eta presiozko garbiketa dira. “Lehenengoan, piezak fluido batean sartzen dira, eta aldi batez sonifikatzen dira, bertan atxikitako partikulak askatzen laguntzeko. Bigarrenean, piezak presiopean garbitzen dira fluido berarekin, baldintza espezifiko batzuetan. Oro har, ultrasoinuen bidezko metodoa pieza txikien sortak eta kanpoko eta barruko geometriak ikuskatzeko erabiltzen da; presiozko garbiketaren metodoa, berriz, kanpoko eta barneko geometriak erraz iristeko moduan dituzten pieza handiagoei ere aplika dakieke. Ultrasoinuen teknika oso eraginkorra da, baina kontuan izan behar da garbiketa-baldintzak erasokorragoak direla, eta, beraz, ez da mota guztietako materialetarako teknika egokia (adibidez, galdaketa-piezak, aluminio urtua, pintatutako edo estalitako piezak, sinterizatuak, etab.).”
Hala ere, “emaitzen fidagarritasuna ziurtatzeko funtsezko alderdi bat erauzketa-metodoa bera baliozkotzea izango da”. Orientazio horrekin, Barrenak ISO16232 arauak definitutako “declining test” deritzonaren funtzionaltasuna azaldu zuen, azalduz erauzketako segidako sei ziklo baldintza beretan egitea eskatzen duela, zikinkeria %90 edo gehiagoan murriztea zein puntutan lortzen den egiaztatzeko, ziklo bakoitzean kutsatzaile-masa eta/edo partikula-kopurua baloratzen delarik. Irizpide hori lortu ondoren, garbitzeko baldintzak estrapolatu egiten dira saiakuntza egin ahal izateko. “Helburua da frogatzea, hain zuzen ere, atxikitako zikinkeria ateratzen ari garela. Prozesua zuzena bada, ikusi ahal izango da piezetan atxikitako zikinkeria-kopurua gero eta txikiagoa dela ziklo bakoitzean, eta beheranzko grafiko bat lortzen dela (“decay curve” ere esaten zaio). Norabide horretan joera argi batek aplikatutako erauzketa-metodoa baliozkotzat jotzera eramango gaitu. Hala ez balitz, prozesua egokitu beharko genuke eta berriz burutu prozesu hau baldintzak egiaztatzeko”.
Osagaien garbitasun maila ezaugarritzeko saiakuntza behar bezala egiteko funtsezko beste alderdi batzuk
Saiakuntza-metodoa hautatzearekin eta baliozkotzearekin batera, AZTERLANeko adituak beste alderdi garrantzitsu batzuen berri eman zuen, saiakuntza gauzatzeko eta emaitzen fidagarritasuna ziurtatzeko:
- Laginek izan beharreko ezaugarriak: Laginek gutxienez 200 cm2-ko azalera izan behar dute.
- Entseguak kutsadura gurutzaturik ez dagoela ziurtatzea ahalbidetzen duten instalazioetan eta baldintzetan egitea: AZTERLANen kasuan, zentroak mota horretako entseguetarako berariaz diseinatutako kabina bat du, airea ateratzeko eta atmosferak bereizteko sistemak dituen gela batean kokatua, partikulak sartzea eragozten duena.
- Laginak enbalatzea eta bidaltzea: Aztertu beharreko laginak erreferentziako laborategira bidaltzeko moduak ziurtatu behar du ez dela partikularik sartzen laginak paketatzeari eta bidaltzeari lotutako prozesuetan.
- Softwareak lagundutako analisia: Iragazkian atxikitako partikulen analisia begizko ikuskapenaren eta eskuzko tekniken bidez egin badaiteke ere, berariazko softwarean oinarritutako analisiak azkartasuna eta fidagarritasuna eskaintzen die emaitzei. AZTERLANen kasuan, zentroak LEICA DM4000 M LED mikroskopio bat du 2014az geroztik, Leica Cleanliness expert 4.5.0 software espezifikoarekin.
Emaitzak ebaluatzeko, ebaluazio grabimetrikoa (horretarako, ekialdeko iragazkia lehortu ondoren pisatu egiten da, kutsatzaile-masa zehaztu ahal izateko) eta atxikitako partikulen balorazioa konbinatzen dira, batez ere partikulen kopurua eta tamaina eta izaera zehaztuz. “Azken analisi hori egiteko, polarizatzaile gurutzatuak dituen mikroskopio bat erabiltzen dugu Azterlanen, partikula distiratsuak eta ez-distiratsuak bereizteko. Irudia aztertzeko softwareari esker, interes-tamaina tarteak zehazten dira, sistemak zenbaketa eta ebaluazio kuantitatiboa egin ditzan”. Ildo horretan, eta “izaera kualitatiboko informazio interesgarria ematen duen tresna gisa”, Barrenak adierazi zuen, batzuetan, interesgarria dela analisi hori osatzea “ekorketa-mikroskopia elektroniko bidezko analisi batekin (SEM mikroskopioarekin), bereziki, nolabaiteko poluzioaren jatorriari buruzko zalantzak badaude edo aztertutako piezei lotutako ekoizpen-, prozesatze- edo logistika-prozesuetan doikuntzak egin nahi badira”.
AZTERLAN, Leica, Neurtek eta Tabira Galdaketa Institutuaren ordezkariak jardunaldian
